ورود به بازار طلا، چه برای خرید یک قطعه زینتی کوچک و چه با هدف سرمایه‌گذاری بلندمدت، شبیه ورود به دنیایی با زبان و فرهنگ خاص خود است؛ زبانی که در آن کلمات و اصطلاحات طلا فروشی متعدد و گاها نافهمومی مثل انگ، ری‌گیری، مظنه و ده‌ها اطلاح دیگر به‌کار می‌رود و دانستن معنی و مفهوم آن‌ها، ضمن شفافیت معاملات، شما را به یک خریدار آگاه تبدیل خواهد کرد. هدف این مقاله، دسته‌بندی اصطلاحات طلا و ساده‌سازی مفهوم هر یک از آن‌ها است که با معرفی انواع طلا آغاز و با اصطلاحات بازار طلا به اتمام می‌رسد.
اصطلاحات انواع طلا
اولین قدم برای ورود به بازار طلا، شناخت انواع مختلف آن است. هر نوع طلا، کاربرد، قیمت و مخاطب خاص خود را دارد. در این بخش، با رایج‌ترین قالب‌های طلا که در ویترین طلافروشی‌ها یا در معاملات عمده با آن‌ها مواجه می‌شوید، آشنا خواهید شد.
- طلای آب شده: به طلایی اطلاق می‌شود که از ذوب کردن طلاهای متفرقه، دست دوم یا شکن به‌دست می‌آید. طلای آبشده معمولا به شکل مفتول یا قطعات نامنظم است و چون فرآیند ساخت و طراحی خاصی روی آن انجام نشده، اجرت ساخت ندارد.
- طلای متفرقه، دست دوم یا طلای شکن: این اصطلاحات طلا، معمولا به یک معنی به‌کار می‌روند و منظور از آن‌ها، طلای دست دومی است که شما یا دیگران به طلافروشی می‌فروشید.
- طلای استوک: به مصنوعات طلایی گفته می‌شود که در حد نو بوده، یا از پشت ویترین جمع‌آوری شده‌اند و مدت کوتاهی از آن‌ها استفاده شده. این طلاها معمولا با اجرت ساخت بسیار کمتر یا درصدی از اجرت اولیه فروخته می‌شوند و گزینه‌ای بین طلای نو و طلای دست دوم (شکن) محسوب می‌شوند.
- شمش طلا: طلای خام ۲۴ عیار یا ۹۹۹.۹ که در وزن‌های استاندارد جهانی (از یک گرم تا یک کیلوگرم) و با بسته‌بندی امنیتی و کد شناسایی مشخص تولید می‌شود.
- طلای شکسته: زیورآلاتی که کارایی مصرفی ندارند و صرفا برای ذوب فروخته می‌شوند.
- مسکوکات طلا: به سکه‌های طلا که توسط بانک مرکزی ضرب می‌شوند، مسکوکات می‌گویند. در ایران، سکه‌های بهار آزادی (طرح قدیم و جدید)، ربع سکه و نیم سکه از رایج‌ترین مسکوکات هستند.
- سکه پارسیان: این سکه‌ها که در وزن‌های بسیار متنوع از ۵۰ سوت تا ۲ گرم عرضه می‌شوند، در واقع طلای ۱۸ عیار پرس‌شده با بسته‌بندی هستند و مسکوکات رسمی بانک مرکزی محسوب نمی‌شوند. این قطعات به‌دلیل تنوع وزنی و قیمت پایین‌تر، برای هدیه دادن و سرمایه‌گذاری‌های خرد محبوبیت دارند.
- طلای انگ شده: طلایی است که عیار آن توسط یک آزمایشگاه معتبر و مورد تایید اتحادیه طلا و جواهر سنجیده شده، کد شناسایی (شامل کد آزمایشگاه و عیار) روی آن حک شده و از طریق سامانه raygiri.com قابل استعلام است.
- طلای شرطی: در معاملات میان بنکداران و طلافروشان، ممکن است طلایی معامله شود که هنوز انگ نخورده است. در این حالت، طلا به‌صورت شرطی فروخته می‌شود؛ یعنی فروشنده عیار طلا را تضمین می‌کند. پس از معامله، خریدار طلا را به آزمایشگاه ری‌گیری می‌فرستد تا عیار دقیق آن مشخص شود. در صورت مغایرت، قیمت نهایی کسر می‌شود.
- طلای خارجی: به مصنوعات طلایی گفته می‌شود که در کشورهای دیگر مانند ایتالیا، ترکیه یا سوئیس ساخته شده‌اند. این طلاها معمولا به‌دلیل طراحی خاص و کیفیت ساخت بالاتر، اجرت ساخت زیادی دارند.
- پوند طلا: نوعی سکه طلای تاریخی و معتبر جهانی است که توسط ضرابخانه سلطنتی بریتانیا ضرب می‌شود. پوند طلا دارای وزن ۷.۹۸ گرم و عیار ۲۲ (۹۱۶.۷) است و در بازار ایران نیز به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای و کلکسیونی معامله می‌شود.
- طلای سفید: یک آلیاژ از طلای زرد با حداقل یک فلز گرانبهای سفیدرنگ مانند نیکل، پالادیوم یا منگنز است. برای درخشش و سفیدی بیشتر، یک لایه فلز رودیم روی آن کشیده می‌شود.
- طلای بدون اجرت: این یک دسته‌بندی کلی برای طلاهایی است که هزینه ساخت و کارمزد به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد. طلای آبشده و طلای دست دوم (متفرقه) دو نمونه اصلی طلای بدون اجرت هستند.
- طلای شاخص: در بازار عمده‌فروشان، به طلای آبشده با عیار استاندارد ۷۵۰ (۱۸ عیار) یا گاهی ۷۴۰، طلای شاخص می‌گویند که به‌عنوان مبنایی برای قیمت‌گذاری سایر انواع طلا استفاده می‌شود.
- طلای ریزشی: به ذرات و براده‌های بسیار ریز طلا که در کارگاه‌های طلاسازی هنگام سوهان‌کاری یا پرداخت از قطعات اصلی جدا می‌شوند. این ذرات جمع‌آوری شده و مجددا ذوب می‌شوند.
نکته: بر اساس گزارشی از شورای جهانی طلا، ۶۵ الی ۷۵ درصد از معاملات طلا در آسیا، در قالب طلای زینتی و جواهرات صورت می‌گیرد. اما در کشورهایی نظیر آلمان و سوئیس تمایل بیشتری به شمش، سکه و ابزارهای مالی مبتنی بر طلا وجود دارد. به‌شکلی که در این کشورها، تقاضا برای شمش و سکه، بیش از ۵۰ درصد از کل تقاضای مصرف‌کننده را به خود اختصاص می‌دهد.
اصطلاحات اندازه‌گیری و عیار طلا
برای یک خرید مطمئن، باید با زبان مشترک سنجش وزن و خلوص طلا آشنا شوید. اصطلاحات اندازه‌گیری و عیار طلا، ستون فقرات محاسبات قیمت و تعیین ارزش واقعی معاملات هستند. درک این مفاهیم به شما کمک می‌کند تا بدانید دقیقا چه چیزی را با چه خلوصی خریداری می‌کنید.
- عیار طلا: مهم‌ترین شاخص برای تعیین میزان خلوص طلا در یک آلیاژ محسوب می‌شود. از آنجایی که طلای خالص (۲۴ عیار) بسیار نرم و آسیب‌پذیر است، برای ساخت زیورآلات آن را با فلزات دیگری مانند مس، نقره یا نیکل ترکیب می‌کنند تا استحکام بیشتری پیدا کند. عیار نشان می‌دهد که از ۲۴ قسمت یک قطعه، چند قسمت آن طلای خالص است.
- عیارسنجی: به معنای تشخیص سریع طلا از بدل به‌وسیله روش‌های خانگی یا تخصصی و آزمایشگاهی است.
- عیار پس: یکی از اصطلاحات بازار طلا که به قطعات طلای آبشده با خلوص کمتر از ۱۸ عیار اشاره دارد.
- گرم: واحد رسمی محاسبه در ایران. تمام فاکتورها بر حسب گرم نوشته می‌شوند.
- مثقال: هر مثقال معادل ۴.۶۰۸ گرم است و هنوز در معاملات سنتی طلا فروشان به‌کار می‌رود.
- سوت: یک‌هزارم گرم (۰.۰۰۱ گرم). در محاسبه دقیق وزن توسط ترازوی دیجیتال کاربرد دارد.
- اونس تروی: واحد جهانی طلا، معادل ۳۱.۱۰۳۵ گرم. قیمت جهانی طلا بر اساس این واحد اعلام می‌شود.
- قیراط: واحد اندازه‌گیری وزن سنگ‌های قیمتی مثل الماس که برای طلا استفاده نمی‌شود. هر قیراط معادل ۲۰۰ سوت (۰.۲ گرم) است.
| عیار | درصد خلوص | توضیحات |
|---|---|---|
| ۲۴ | ۹۹.۹٪ | طلا خالص و نرم که کمتر برای زیورآلات استفاده می‌شود |
| ۲۲ | ۹۱.۶٪ | بیشتر در کشورهای عربی |
| ۲۱ | ۸۷.۵٪ | رایج در ترکیه |
| ۱۸ | ۷۵٪ | رایج‌ترین در ایران |
| ۱۴ | ۵۸.۵٪ | پرکاربرد در آمریکا |
| ۱۰ | ۴۱.۷٪ | حداقل استاندارد در برخی کشورها |
نکته: برای اینکه تفاوت عیار را با چشم خودم ببینم، دو انگشتر ظاهرا یکسان را با سنگ محک آزمایش کردم. وقتی هر دو را روی سنگ سیاه کشیدم، رد طلایی آن‌ها تقریبا مشابه بود. اما وقتی استادکار یک قطره تیزاب روی ردها ریخت، تفاوت آشکار شد: رد یکی از انگشترها به‌سرعت محو شد، در حالی که دیگری تقریبا دست‌نخورده باقی ماند. آنجا بود که برایم ثابت شد عیار، فقط یک عدد در فاکتور نیست، بلکه یک ویژگی شیمیایی واقعی است که مقاومت طلا در برابر خوردگی را مشخص می‌کند و ارزش ذاتی آن را نشان می‌دهد.
اصطلاحات مرتبط با قیمت طلا
قیمت نهایی طلا که روی فاکتور شما ثبت می‌شود، از اعداد و ارقام مختلفی تشکیل شده است.
- مظنه طلا: کلیدی‌ترین و پایه‌ای‌ترین اصطلاح در قیمت‌گذاری روزانه طلا در ایران که به معنای قیمت یک مثقال (۴.۶۰۸ گرم) طلای ۱۷ عیار (۷۰۵) است و به‌صورت لحظه‌ای توسط اتحادیه طلا و جواهر تهران بر اساس قیمت انس جهانی و نرخ دلار تعیین می‌شود. تمام قیمت‌های دیگر، از جمله قیمت هر گرم طلای ۱۸ عیار، بر اساس مظنه محاسبه می‌شوند.
- قیمت خرید طلا: قیمتی که طلافروش، طلا را از شما می‌خرد (قیمت پایین‌تر).
- قیمت فروش طلا: قیمتی که طلافروش، طلا را به شما می‌فروشد (قیمت بالاتر).
- اسپرد طلا: اختلاف قیمت خرید و فروش طلا که سود خرده‌فروش یا صرافی را تشکیل می‌دهد. در مورد شمش‌های استاندارد، این اختلاف معمولا کمتر از مصنوعات طلاست که به آن اسپرد شمش می‌گویند.
- حباب سکه: به اختلاف قیمت یک سکه در بازار با ارزش طلای به‌کاررفته در آن اشاره دارد که به‌دلیل عواملی چون افزایش تقاضا، انتظارات تورمی و هزینه‌های ضرب ایجاد می‌شود.
- حباب طلا: یکی از اصطلاحات طلا که به شرایطی اشاره دارد که قیمت طلا به‌دلیل هیجانات بازار و سفته‌بازی، فراتر از ارزش بنیادی خود (که بر اساس نرخ بهره جهانی و قدرت دلار تعیین می‌شود) رشد کند.
- نرخ پله آهنی: یکی از اصطلاحات بازار طلا برای قیمت نقدی و فردایی طلا و سکه است که در روزهای تعطیل یا خارج از ساعات کاری اتحادیه، توسط معامله‌گران عمده بازار تهران (به‌صورت تلفنی یا حضوری) تعیین می‌شود. این نرخ، نشان‌دهنده انتظارات معامله‌گران از روند قیمت در روز کاری آینده است.
- معاملات فردایی: نوعی معامله سفته‌بازی و پرریسک است که در آن، طرفین بر سر قیمت طلا برای روز کاری بعد توافق می‌کنند، اما هیچ طلای فیزیکی رد و بدل نمی‌شود و صرفا مابه‌التفاوت قیمت تسویه می‌شود. این معاملات عمدتا در بازارهای غیررسمی و میان فروشندگان انجام می‌شوند.
- معاملات شبنه‌ای: از آنجا که بازارهای جهانی در روز شنبه تعطیل هستند، معاملات طلا در این روز در بازار داخل، بر اساس پیش‌بینی و گمانه‌زنی از روند قیمت‌ها در روز دوشنبه، همزمان با بازگشایی بازارهای جهانی انجام می‌شود.
- آربیتراژ: به کسب سود از اختلاف قیمت یک دارایی در دو بازار مختلف گفته می‌شود. برای مثال، اگر یک معامله‌گر بتواند طلا را در یک بازار ارزان‌تر بخرد و همزمان در بازار دیگری گران‌تر بفروشد، از این اختلاف قیمت سود آربیتراژی کسب کرده است.
- استاندارد طلا: یک سیستم پولی تاریخی که در آن ارزش پول یک کشور مستقیما به مقدار مشخصی از طلا وابسته بود. اگرچه این سیستم در قرن بیستم منسوخ شد، اما همین پیشینه تاریخی یکی از دلایل اصلی اعتبار طلا به‌عنوان یک دارایی امن جهانی است.
- وام طلا: نوعی وام است که در آن افراد می‌توانند طلای خود را به‌عنوان وثیقه نزد بانک‌ها یا موسسات مالی سپرده و در ازای آن، تسهیلات نقدی دریافت کنند.
- مالیات بر عایدی سرمایه: بر اساس قوانین جدید مالیاتی (مصوب ۱۴۰۴)، به سودی که افراد از فروش طلا (در صورتی که بیش از حد معافیت سالانه باشد) کسب کنند، مالیات بر عایدی سرمایه تعلق می‌گیرد. این مالیات متفاوت از مالیات بر ارزش افزوده است که در زمان خرید پرداخت می‌شود.
بیشتر بخوانید: راهنمای جامع خرید طلای آبشده در ایران؛ بروزرسانی ۱۴۰۴
اصطلاحات طلاسازی
پشت ویترین هر طلافروشی، یک دنیای تخصصی از ساخت و فرآوری طلا قرار دارد که اصطلاحات خاص خودش را دارد.
- اجرت ساخت: به هزینه و دستمزد فرآیند طراحی، قالب‌ریزی و ساخت یک قطعه طلا گفته می‌شود. این مبلغ به قیمت روز طلای خام اضافه می‌شود و دلیل اصلی گران‌تر بودن مصنوعات طلا نسبت به طلای آب شده است.
- آلیاژ طلا: به ترکیب طلای خالص با یک یا چند فلز دیگر (مانند مس، نقره، پالادیوم) گفته می‌شود که هم برای افزایش استحکام و هم برای تغییر رنگ طلا (مانند طلای سفید یا رزگلد) صورت می‌گیرد.
- بوته: ظرفی کوچک و معمولا سرامیکی یا گرافیتی که مقاومت بسیار بالایی در برابر حرارت دارد و طلا را در آن ذوب می‌کنند.
- قالب‌ریزی: فرآیندی است که در آن، طلای مذاب را داخل قالب‌های از پیش ساخته‌شده می‌ریزند تا شکل اولیه طرح مورد نظر را به خود بگیرد.
- ریژه: نوعی قالب فلزی ساده که برای ساختن اشکال اولیه طلا مانند مفتول یا شمش‌های کوچک استفاده می‌شود.
- ری‌گیری: دقیق‌ترین و رسمی‌ترین روش برای تعیین عیار طلا. این کار در آزمایشگاه‌های معتبر و دارای مجوز از اتحادیه طلا و جواهر انجام می‌شود و نتیجه آن به صورت یک کد (اَنگ) روی طلا حک می‌شود.
- سنگ محک و تیزاب سلطانی: روش سنتی و سریع زرگرها برای تخمین عیار طلاست. در این روش، طلا را روی سنگی مخصوص (سنگ محک) می‌کشند و سپس با ریختن اسیدهای خاص (مانند تیزاب) روی رد به جا مانده، از روی واکنش شیمیایی عیار آن را تخمین می‌زنند. تیزاب سلطانی یکی از معدود موادی است که می‌تواند طلای خالص را در خود حل کند.
- قالکاری طلا: یک فرآیند ذوب و خالص‌سازی در مقیاس صنعتی است که برای جداسازی فلزات گران‌بها (طلا و نقره) از فلزات پایه (مانند سرب و مس) در یک کوره استفاده می‌شود.
- مخراج‌کاری: به هنر و فن نصب سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی روی پایه‌های فلزی (چنگ) در جواهرات گفته می‌شود. این کار نیاز به مهارت و دقت بسیار بالایی دارد و یکی از عوامل مهم در افزایش اجرت ساخت است.
- سنگ اتمی: نام رایج و بازاری برای سنگ کوبیک زیرکونیا (Cubic Zirconia). این یک سنگ مصنوعی و ساخت دست بشر است که شباهت ظاهری به الماس دارد اما ارزش مادی چندانی ندارد. در هنگام خرید، وزن سنگ‌های اتمی باید از وزن کل قطعه کسر شده و قیمت آن جداگانه محاسبه شود.
- ترازوی زرگری: ترازوهای دیجیتال بسیار دقیقی که در طلافروشی‌ها استفاده می‌شوند و معمولا دقت سنجش آن‌ها تا دو یا سه رقم اعشار (صدم یا هزارم گرم) است. این ترازوها باید به‌طور دوره‌ای توسط سازمان ملی استاندارد ایران کالیبره و تایید شوند.
- سود شناور: در برخی توافقات میان کارگاه‌های طلاسازی و طلافروشان، اجرت ساخت به‌صورت درصدی از قیمت روز طلا تعیین می‌شود. به این نوع محاسبه که با نوسان قیمت طلا، مبلغ ریالی اجرت نیز تغییر می‌کند، سود شناور می‌گویند.
اصطلاحات طلا فروشی
با شناخت اصطلاحات طلا فروشی، متوجه می‌شوید با چه افرادی در زنجیره تامین سروکار دارید و مهم‌ترین سندی که هنگام خرید و فروش هر نوع طلا باید از فروشنده تحویل بگیرید چیست.
- بنکدار: حلقه واسط میان تولیدکنندگان (کارگاه‌های طلاسازی) و خرده‌فروشان (طلافروشی‌ها) هستند. بنکداران طلا را در حجم بالا و به‌صورت عمده خریداری کرده و به مغازه‌های طلافروشی می‌فروشند. مشتریان عادی، معمولا با بنکداران تعامل مستقیم ندارند.
- خرده‌فروش: طلافروشی است که من و شما از آن خرید می‌کنیم. خرده‌فروشان، ویترین نهایی بازار طلا هستند و محصولات را به‌صورت مستقیم به مصرف‌کننده نهایی عرضه می‌کنند.
- کیفی: یک اصطلاح طلا فروشی سنتی است که به بازاریابان یا فروشندگان سیار اطلاق می‌شود. این افراد مجموعه‌ای از طلاهای ساخته‌شده را از تولیدکنندگان مختلف در یک کیف مخصوص حمل کرده و برای فروش به طلافروشی‌های گوناگون در شهرها یا مناطق مختلف مراجعه می‌کنند.
- فاکتور طلا: شناسنامه طلای شما و مهم‌ترین سندی است که مالکیت شما را اثبات می‌کند. بدون فاکتور، فروش مجدد طلای شما بسیار دشوار یا حتی غیرممکن خواهد بود. یک فاکتور استاندارد مورد اتحادیه طلافروشان، باید شامل جزئیات زیر باشد:
- نام، آدرس، تلفن و مهر رسمی طلافروشی
- نام و نام خانوادگی خریدار
- مشخصات کامل قطعه طلا شامل شرح کالا (مثلا گردنبند یا انگشتر)، وزن دقیق به گرم و سوت، عیار طلا، قیمت روز هر گرم طلای ۱۸ عیار، اجرت ساخت، سود فروشنده (۷ درصد) و مالیات بر ارزش افزوده (۹ درصد)
- مبلغ نهایی به عدد و حروف
- تاریخ معامله
کلام آخر
آشنایی با اصطلاحات طلا، فراتر از دانستن چند واژه تخصصی است. به‌وسیله دانشی که از مطالعه اصطلاحات بازار طلا به‌دست می‌آورید، ابزاری قدرتمند برای یک معامله هوشمندانه و امن خواهید داشت. وقتی معنای دقیق مظنه، انگ و تفاوت طلای آبشده با طلای زینتی را بدانید و با مفاهیمی چون حباب سکه و اجرت ساخت آشنا باشید، متوجه می‌شوید که کدام یک از روش‌های سرمایه‌گذاری در طلا برایتان مناسب‌تر است. این آگاهی، اعتمادبه‌نفس شما به‌عنوان معامله‌گر را افزایش داده و این امکان را فراهم می‌کند تا با پرسیدن سوالات درست، از شفافیت و صحت معامله اطمینان حاصل کنید.
سوالات متداول در مورد اصطلاحات طلا
طلای رزگلد آلیاژی از طلای خالص با فلز مس است که رنگ متمایل به صورتی به آن می‌دهد. عیار آن دقیقا مانند طلای زرد محاسبه می‌شود (مثلا عیار ۱۸ آن ۷۵٪ طلای خالص دارد).
به ارزش ذاتی طلای به‌کاررفته در یک سکه، قیمت پایه می‌گویند که بر اساس وزن و قیمت روز طلا محاسبه می‌شود. تفاوت میان این قیمت و قیمت فروش سکه در بازار، همان حباب سکه است.
اجرت و سود، دو مفهوم کاملا مجزا هستند. اجرت، هزینه طراحی و ساخت طلاست که به کارگاه تولیدی می‌رسد. سود فروشنده درصدی است که طلافروش به قیمت نهایی (طلای خام + اجرت) برای کسب درآمد خود اضافه می‌کند.
به بخش فلزی یک قطعه جواهر (مثل انگشتر یا گردنبند) که سنگ‌های قیمتی روی آن سوار می‌شوند، پایه جواهر می‌گویند. اجرت ساخت پایه جواهر معمولا بسیار بالا است.
سکه بانکی به سکه‌هایی اطلاق می‌شود که مستقیما از بانک خریداری شده یا دارای بسته‌بندی اولیه بانکی هستند و هنوز در بازار دست به دست نشده‌اند. این سکه‌ها معمولا حباب بیشتری دارند.