آبکاری طلا چیست و چه تفاوتی با وِرمِی و روکش طلا دارد؟

آبکاری طلا یعنی پوشاندن سطح یک فلز پایه مانند نقره یا مس با لایه‌ای بسیار نازک از طلای واقعی برای ایجاد درخشش و مقاومت بیشتر. این فرآیند هم در صنعت جواهرسازی و هم در الکترونیک کاربرد دارد. اگر حتی یک بار مجذوب درخشش بدلیجات طلایی شده باشید، احتمالاً با این اصطلاح آشنا هستید.

آبکاری نه‌تنها زیبایی و جلای طلای خالص را با هزینه‌ای مقرون‌به‌صرفه فراهم می‌کند، بلکه مقاومت فلز را در برابر خوردگی و تیرگی افزایش می‌دهد.

آبکاری طلا چیست؟

آبکاری طلا (Gold Plating) که گاهی به اشتباه به آن روکش طلا (Gold-Filling) یا تغییر رنگ طلا نیز گفته می‌شود، فرآیندی علمی است که طی آن یک لایه بسیار نازک از طلا روی سطح یک فلز دیگر (فلز پایه) رسوب داده می‌شود. ضخامت این لایه طلا بسیار کم است و معمولا بر حسب میکرون سنجیده می‌شود که برای زیورآلات تزئینی، می‌تواند از ۰.۱ تا ۲.۵ میکرون متغیر باشد.

هدف از آبکاری طلا چیست؟ این کار تنها به‌خاطر زیبایی انجام نمی‌شود، بلکه چندین هدف مهم را دنبال می‌کند:

• زیبایی و درخشش: مهم‌ترین دلیل، ایجاد ظاهر و درخشش طلای خالص (اغلب ۲۴ عیار) بر فلزاتی با قیمت پایین‌تر مانند نقره، مس یا برنج است. این کار همچنین، برای نو کردن طلاهای قدیمی و کدرشده نیز استفاده می‌شود.
• محافظت در برابر خوردگی: طلا یک فلز نجیب است و در برابر اکسیداسیون، زنگ‌زدگی و تیرگی مقاومت نشان می‌دهد. لایه آبکاری‌شده، به‌عنوان یک مانع محافظ عمل و از فلز پایه زیرین در برابر عوامل محیطی و تعریق بدن محافظت می‌کند.
• بهبود خواص فنی: طلا رسانای عالی جریان الکتریسیته است. به همین دلیل، در صنایع الکترونیک، آبکاری برای بهبود رسانایی و جلوگیری از خوردگی اتصالات به‌کار می‌رود.

همچنین بخوانید: انواع طلا از نظر رنگ، عیار و آلیاژها

در رابطه با محلول آبکاری طلا که به آن الکترولیت طلا یا آب طلا نیز گفته می‌شود، باید توضیح دهیم که بسیاری از انواع آن حاوی ترکیبات سیانیدی هستند. این ترکیبات بسیار سمی و خطرناک محسوب می‌شوند و استفاده از آن‌ها در محیط‌های غیرتخصصی اکیدا ممنوع است.

انواع روش‌های آبکاری طلا کدام‌اند؟

فرآیند آبکاری طلا علاوه‌بر تاثیر بر درخشندگی قطعه، می‌تواند رنگ و عیار لایه نهایی طلا را نیز تعیین کند. در صنعت، آبکاری طلا بر اساس هدف نهایی و نوع فلز پایه به روش‌های مختلفی انجام می‌شود و طیف وسیعی از رنگ‌ها را در بر می‌گیرد.

رنگ‌های آبکاری طلا

رنگ نهایی آبکاری‌شده، به ترکیب آلیاژی که همراه با محلول آبکاری طلا استفاده می‌شود (معمولا مس، نقره یا نیکل) بستگی دارد و می‌تواند عیارهای مختلفی داشته باشد:

• طلای زرد: رایج‌ترین نوع آبکاری که با طلای ۲۴ عیار یا ۱۸ عیار انجام می‌شود و برای روکش کردن بدلیجات یا تقویت و بازگرداندن رنگ زرد به طلاهای کارکرده و کدرشده کاربرد دارد.
• طلای سفید: این نوع طلا، به‌خودی‌خود نیاز به یک لایه نهایی خاص دارد تا درخشش و سفیدی خود را حفظ کند. برای دستیابی به رنگ سفید و براق، از فلز رودیوم استفاده می‌شود که یک فلز از گروه پلاتین با درخشندگی و مقاومت بالا است. با توجه به اینکه لایه رودیوم به‌مرور زمان ساییده می‌شود، آبکاری طلای سفید باید به‌صورت دوره‌ای تکرار شود.
• طلای رزگلد: با ترکیب طلا و مس ایجاد می‌شود. در این نوع محلول آبکاری طلا، درصد بیشتری از مس نسبت به سایر آلیاژها به‌کار می‌رود تا رنگ مایل به صورتی یا قرمز ایجاد شود.

تاریخچه آبکاری طلا

اگرچه فرآیند مدرن آبکاری طلا توسط شیمی‌دان ایتالیایی، لوئیجی والنتینو بروگناتلی (Luigi V. Brugnatelli)، در سال ۱۸۰۵ ابداع شد، اما تلاش برای روکش کردن اشیاء با طلا، هزاران سال قدمت دارد. تمدن‌های باستانی برای افزودن شکوه و جلال به فلزات ارزان‌تر، تکنیک‌هایی را ابداع کرده بودند که کاملا متفاوت از روش‌های شیمیایی امروزی بود.

آبکاری با جیوه که با نام طلاکاری آتشین نیز شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین روش‌های آبکاری طلا در دوران باستان و قرون وسطی بود. در این روش، ابتدا طلا را در فلز جیوه حل می‌کردند تا یک آلیاژ خمیری به نام ملغمه طلا به‌دست آید. این خمیر طلا و جیوه روی سطح فلز پایه (اغلب مس یا نقره) مالیده می‌شد، سپس قطعه را با حرارت بسیار بالا گرم می‌کردند. در اثر حرارت، جیوه به‌صورت بخار سمی از سطح تبخیر می‌شد و تنها لایه نازکی از طلا به‌طور محکم روی فلز پایه باقی می‌ماند.

تکنیک‌های باستانی اگرچه نتایج خیره‌کننده‌ای ایجاد می‌کردند (نمونه‌های آن در اشیاء تاریخی چینی، اروپایی و ایرانی دیده می‌شود)، اما خطرات و محدودیت‌های جدی داشتند که در روش مدرن الکترولیز برطرف شده‌اند. در نهایت شیوه سنتی به‌دلیل خطرات زیست‌محیطی و سمی جیوه، در قرن ۱۹ به‌تدریج منسوخ شد. روش الکترولیز انقلابی در صنعت جواهرات و الکترونیک ایجاد کرد و امکان تولید انبوه قطعات روکش‌شده با حفظ ایمنی و محیط زیست را فراهم آورد.

فرآیند آبکاری طلا چگونه انجام می‌شود؟

مراحل گام‌به‌گام فرآیند الکترولیز یا آبکاری الکتروشیمیایی به شرح زیر است. کیفیت نهایی و دوام روکش طلا کاملا به رعایت دقیق این مراحل بستگی دارد.

1. پرداخت‌کاری و پولیش: در اولین گام، ناهمواری‌ها، خط و خش‌های عمیق و لکه‌های روی سطح فلز با استفاده از فرچه‌های مخصوص و مواد پولیش، از بین می‌رود تا سطح کاملا صاف و براق شود.
2. چربی‌زدایی: هرگونه چربی، روغن، اثر انگشت یا کثیفی باید حذف شود. این مرحله اغلب با استفاده از محلول‌های شیمیایی قلیایی قوی (الکترولیتی یا غوطه‌وری) و دستگاه‌های اولتراسونیک که با امواج صوتی عمل می‌کنند، انجام می‌گیرد.
3. فعال‌سازی سطح: برای اطمینان از چسبندگی کامل، قطعه در یک محلول اسیدی ملایم (مانند اسید سولفوریک رقیق) قرار می‌گیرد تا هرگونه اکسیداسیون یا لایه کدر روی سطح برداشته و فلز برای پذیرش لایه بعدی آماده شود.
4. آبکاری با زیرلایه: اغلب پیش از آبکاری کامل، یک لایه واسط از فلزات گرانبها مانند نیکل یا پالادیم روی فلز پایه اعمال می‌شود. وظیفه این زیرلایه دو چیز است؛ اول جلوگیری از نفوذ فلز پایه به لایه طلا (که می‌تواند باعث کدر شدن زودرس شود) و دوم افزایش چسبندگی طلا.
5. آبکاری نهایی: قطعه به‌عنوان کاتد (منفی) وارد وان حاوی محلول آبکاری طلا (الکترولیت حاوی سیانید طلا و سایر مواد شیمیایی) می‌شود. با اعمال جریان الکتریکی و کنترل دقیق پارامترهایی نظیر دما، زمان و ولتاژ، یون‌های طلا روی سطح رسوب کرده و لایه نازک و یکنواخت طلا تشکیل می‌شود.
6. آبکشی و خشک کردن: پس از آبکاری، قطعه باید به‌سرعت و کاملا با آب مقطر (یا آب شهری تمیز) شسته شود تا مواد شیمیایی باقی‌مانده از بین برود. خشک کردن نهایی با استفاده از هوای فشرده یا خاک اره خشک انجام می‌شود. خاک اره خشک، به جذب سریع رطوبت کمک کرده و از ایجاد لکه آب و کدرشدن سطح جلوگیری می‌کند.

مقاله مرتبط: طلای آبشده بخریم یا سکه؟

تفاوت آبکاری طلا، روکش طلا و وِرمِی

احتمالا هنگام خرید زیورآلات با برخی از اصطلاحات بازار طلا ازجمله وِرمِی (Vermeil) و روکش طلا مواجه شده‌اید. اما تفاوت آن‌ها با آبکاری طلا چیست؟ اگرچه در همه آن‌ها یک لایه طلا به‌کار می‌رود، اما تفاوت‌های عمده‌ای در فرآیند تولید، ضخامت لایه طلا، دوام و از همه مهم‌تر، ارزش مالی دارند.

آبکاری، بیشتر در بدلیجات ارزان‌قیمت دیده می‌شود و در اثر تماس با مواد شیمیایی، عطر و تعریق به‌سرعت از بین می‌رود. روکش طلا، به‌دلیل فرآیند تولید مکانیکی، یک انتخاب عالی برای دوام و ماندگاری محسوب می‌شود. چراکه لایه طلا به‌طور دائمی به فلز پایه متصل شده و احتمال پوسته‌پوسته شدن یا ساییدگی آن بسیار پایین است.

هر قطعه‌ای که وِرمِی نامیده می‌شود، باید دارای هسته نقره استرلینگ (۹۲.۵ درصد) و ضخامت حداقل ۲.۵ میکرون با طلای دست‌کم ۱۰ عیار باشد. بنابراین، ورمی یک گزینه باارزش و بادوام برای کسانی است که به نقره استرلینگ حساسیت ندارند. اگر هدف شما از خرید طلا، سرمایه‌گذاری و حفظ ارزش دارایی است، می‌توانید برای اطلاعات بیشتر به سایت طلا آبشده وال‌گلد مراجعه کنید تا هوشمندانه‌ترین انتخاب را داشته باشید.

آیا آبکاری طلا در منزل امکان‌پذیر است؟

در حالی که آبکاری طلا در منزل به‌صورت فنی امکان‌پذیر است، اما برای دستیابی به کیفیتی مشابه محصولات صنعتی یا برای آبکاری قطعات گران‌بها، شدیدا توصیه می‌شود که این کار توسط متخصصین و در محیط‌های مجهز انجام شود تا از ایمنی و دوام روکش طلا اطمینان حاصل شود.

مزایا و معایب آبکاری طلا در منزل

نکاتی برای افزایش دوام آبکاری

طول عمر واقعی یک قطعه آبکاری‌شده، به‌شدت به نحوه استفاده و مراقبت از آن بستگی دارد. با رعایت نکات زیر می‌توان دوام روکش طلا را به‌حداکثر رساند:

• قطعه آبکاری‌شده را دور از مواد شیمیایی مانند عطر، اسپری مو، لوسیون، کلر استخر و مواد شوینده، نگه دارید. این مواد سریعا روکش طلا را در خود حل کرده و از بین می‌برند.
• هنگام شست‌وشوی دست یا بدن، قطعه را خارج کنید. تماس طولانی با آب، به‌ویژه آب حاوی صابون یا نمک، فرآیند خوردگی را تسریع کرده و عمر روکش را کوتاه می‌کند.
• برای تمیز کردن از یک پارچه نرم و خشک یا یک پنبه مرطوب با آب ساده استفاده کنید. از پارچه‌های زبر، مواد ساینده یا برس‌های سفت خودداری نمایید.
• اسید اوریک موجود در تعریق، به لایه طلا آسیب می‌رساند. بنابراین هنگام ورزش شدید، زیورآلات آبکاری‌شده را خارج کنید.
• زیورآلات آبکاری‌شده را در یک کیسه پارچه‌ای نرم یا جعبه جداگانه نگهداری کنید تا از خراشیدگی با سایر جواهرات جلوگیری شود.

به‌عنوان یک کارشناس، در مواجهه با قطعات مشکوک، همیشه دنبال مهر حک‌شده روی آن‌ها هستم. اگر روی قطعه، عباراتی مانند GP یا GEP حک شده باشد، می‌دانم که با یک لایه بسیار نازک آبکاری طلا سروکار دارم. اما زمانی که مهر ۱/۲۰ 14K GF یا Vermeil را مشاهده می‌کنم، مطمئن می‌شوم که روکش طلای ضخیم‌تری دارد. این مهرها صرفا یکسری نماد نیستند؛ بلکه تضمین‌کننده ضخامت روکش و در نتیجه، دوام بیشتر برای مشتری هستند. من شخصا دیده‌ام که قطعات وِرمِی حتی پس از سال‌ها استفاده مداوم، درخشش خود را بهتر از آبکاری‌های معمولی حفظ کرده‌اند.

کلام آخر

آبکاری طلا یک فرآیند الکتروشیمیایی است که با هدف افزایش درخشش، زیبایی و مقاومت فلزات پایه در برابر خوردگی انجام می‌شود. برای رسیدن به روکش طلای زرد، سفید یا رزگلد، از محلول آبکاری طلا و فرآیندهای پیچیده الکترولیز استفاده می‌شود که جایگزین شیوه‌های قدیمی مانند طلاکاری با جیوه شده است.

برای خرید هوشمندانه، باید بدانید آبکاری طلا چیست و چه تفاوتی با وِرمِی و روکش طلا دارد. اگرچه هر سه آن‌ها دارای لایه طلایی هستند، اما آبکاری معمولا نازک‌ترین روکش، کم‌ترین دوام و ارزان‌ترین قیمت را دارد. به همین دلیل توصیه می‌شود که برای حفظ درخشش و طول عمر زیورآلات دارای روکش طلا، آن‌ها را از تماس مستقیم و طولانی‌مدت با عطرها، مواد شیمیایی، آب حاوی کلر و تعریق دور نگه دارید.

سوالات متداول